องค์การแรงงานระหว่างประเทศ(ILO) องค์กรสหภาพแรงงานสากล ขบวนการแรงงาน และ นักกิจกรรมด้านสิทธิมนุษยชน เรียกร้องให้ไทยแก้กฎหมายแรงงานและการบังคับใช้ให้สอดคล้องกับมาตรฐานแรงงานหลักของ ILO
เมื่อวันที่ 24 กรกฎาคม 2562 ที่ สมาคมผู้สื่อข่าวต่างประเทศแห่งประเทศไทย (FCCT) ได้มีการจัดงานเสวนา “ดรรชนีชี้วัดการละเมิดสิทธิแรงงานประจำปี 2019 ในภูมิภาคเอเชียแปซิฟิก – การละเมิดสิทธิแรงงานในตัวบทและการบังคับใช้กฎหมายในประเทศไทยรวมถึงกรณี สหภาพ ฯ รถไฟ ฯ และ การบินไทย” โดยมีผู้เข้าร่วมเสวนา จาก องค์การแรงงานระหว่างประเทศ (ILO), สมาพันธ์แรงงานสากล (ITUC) ซึ่งมีสมาชิกทั่วโลก 207 ล้านคน , สหพันธ์แรงงานขนส่งสากล (ITF) ซึ่งมีสมาชิก 19.7 ล้านคน, สหภาพแรงงานรัฐวิสาหกิจการรถไฟแห่งประเทศไทย (สร.รฟท.), สหภาพแรงงานรัฐวิสาหกิจการบินไทย (สร.กบท.), และ ฮิวแมน ไรท์ส วอช โดยผู้ร่วมเสวนาได้มีการอภิปรายและวิพากษ์ถึงการที่กฎหมายแรงงานสัมพันธ์ของไทย ยังไม่รับรองหรือจำกัดสิทธิในการรวมตัวจัดตั้งสหภาพ ฯ และ เจรจาต่อรองร่วมให้กับคนทำงานหลายกลุ่ม ไม่ว่าจะเป็น ข้าราชการ ครูและอาจารย์ แรงงานข้ามชาติ และแรงงานนอกระบบ ซึ่งเป็นปัญหาจากการที่รัฐบาลไทยไม่ได้ลงสัตยาบันในอนุสัญญาของ ILO ฉบับที่ 87 และ 98 (เสรีภาพการสมาคมจัดตั้งสหภาพ ฯ และ สิทธิในการเจรจาต่อรองร่วม)ทั้งที่มีการเรียกร้องจากขบวนการแรงงานไทยและสากล และมีข้อเสนอแนะจาก ILO มาหลายครั้ง ทำให้ประเทศไทยมีการละเมิดสิทธิและมีการทำลายสหภาพแรงงานเกิดขึ้นบ่อยครั้ง ตามที่มีการร้องเรียนไปที่ คณะกรรมการว่าด้วยเสรีภาพการสมาคมขององค์การแรงงานระหว่างประเทศ (ILO-CFA)หลายกรณี รวมทั้งส่งผลให้ไทยเป็นประเทศที่มีปัญหาด้านการกระจายรายได้และมีความเหลื่อมล้ำทางเศรษฐกิจสูง เนื่องจากคนทำงานในประเทศขาดการรวมตัวเพื่อสร้างอำนาจการต่อรองกับนายจ้างและภาครัฐ เพื่อให้เกิดการแบ่งปันผลกำไรจากการลงทุนและการคุ้มครองสวัสดิการด้านพื้นฐานให้กับประชาชน
ผู้ร่วมเสวนายังได้แสดงความเห็นถึงกรณีที่ผู้นำ สหภาพแรงงานรัฐวิสากิจการรถไฟ ฯ และ การบินไทย ถูกฟ้องดำเนินคดี จากการทำกิจกรรมรณรงค์ด้านความปลอดภัย (สร.รฟท.) และการพูดคุยให้มีการขึ้นค่าจ้างให้สมเหตุสมผลกับผลประกอบการและค่าครองชีพที่สูงขึ้น (สร.กบท.) โดยเห็นตรงกับข้อเสนอแนะของ ILO-CFA เป็นการละเมิดสิทธิแรงงานขั้นพื้นฐาน พร้อมกับเรียกร้องให้รัฐบาลไทยยุติการดำเนินคดีกับผู้นำสหภาพ ฯ ที่ทำกิจกรรมเรียกร้องความเป็นธรรมให้กับสาธารณะและสมาชิกโดยสอดคล้องกับมาตรฐานแรงงานและสิทธิมนุษยชนขั้นพื้นฐาน และเรียกร้องให้มีการแก้ไขตัวบทและการบังคับใช้กฎหมายให้สอดคล้องกับมาตรฐานสากล ซึ่งสอดคล้องกับความเห็นของ กาย ไรเดอร์ ผู้อำนวยการ ILO สำนักงานใหญ่ประจำกรุงเจนีวา ซึ่งได้เดินทางมาประเทศไทยช่วงปลายเดือนกรกฎาคมที่ผ่านมา เพื่อพบกับ นายกรัฐมนตรี พลเอก ประยุทธ์ จันทร์โอชา และ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงแรงงาน ม.ร.ว.จัตุมงคล โสณกุล และได้ให้สัมภาษณ์กับหนังสือพิมพ์บางกอกโพสต์ เมื่อวันที่ 29 กรกฎาคม[1]ที่ผ่านมาว่า ประเทศไทยมีจำนวนสมาชิกสหภาพแรงงานที่น้อยมาก และ ILO ได้พยายามเรียกร้องให้รัฐบาลไทยลงสัตยาบันในอนุสัญญาฉบับที่ 87 และ 98 มาเป็นเวลานานแล้ว
แกรม บัคเลย์ , ผู้อำนวยการองค์การแรงงานระหว่างประเทศ (ILO) สำนักงานประจำประเทศไทย กัมพูชา และสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว
ปี ค.ศ.2019 เป็นปีที่สำคัญสำหรับ ILO เพราะเป็นปีฉลองครบรอบหนึ่งร้อยปี และเป็นการครบรอบหนึ่งร้อยปีที่ประเทศไทยเป็นสมาชิก ILO เนื่องจากประเทศไทยเป็นหนึ่งในสมาชิกก่อตั้ง ย้อนหลังกลับไปธรรมนูญของ ILO กล่าวไว้ชัดเจนถึงสิ่งหนึ่งที่สำคัญซึ่งเราอาจจะหลงลืมเมื่อเวลาผ่านไป นั่นก็คือ ‘สันติภาพที่เป็นสากลและยั่งยืน จะเกิดขึ้นก็ต่อเมื่อมีหลักการความเป็นธรรมทางสังคม’และผมคิดว่านี่คือสิ่งสำคัญที่เราต้องพูดย้ำเสมอ ๆ อีกข้อความหนึ่งซึ่งมีการพูดซ้ำบ่อย ๆ คือ ‘แรงงานไม่ใช่สินค้า’ เรามีความรับผิดชอบร่วมกันในโครงการงานที่มีคุณค่าของ ILO นั่นก็คือความพยายามในการลงสัตยาบันใน อนุสัญญา ILO ฉบับที่ 144 (การปรึกษาหารือไตรภาคี) คุณอาจจะโต้แย้งได้ว่าอนุสัญญา 144 นั้นอาจจะเป็นความท้าทายที่น้อยกว่าอนุสัญญาฉบับ 87 และ 98 (สิทธิการสมาคมจัดตั้งสหภาพ ฯ และเจรจาต่อรองร่วม) แต่มันก็เป็นการเปิดโอกาสให้มีสภาพที่เหมาะกับอนุสัญญา ILO ฉบับที่ 87 และ 98เราสามารถทุ่มเทพลังงานและความพยายามเพื่อให้รัฐบาลไทยลงสัตยาบันในอนาคตอันใกล้ เพราะเป็นสิ่งที่จำเป็น ควรจะทำมานานแล้ว และเชื่อว่าทุกคนที่มีเหตุผลน่าจะเห็นด้วย
แกรม บัคเลย์ นำงานเสวนากลับไปสู่จุดเริ่มต้นของ ILO เมื่อปี ค.ศ.1919 ซึ่งประเทศสมาชิกทุกประเทศมีความเห็นตรงกันว่า “สันติภาพสากลที่ยั่งยืน ไม่อาจจะเกิดขึ้นโดยไม่มีความเป็นธรรมทางสังคม”และแรงงานไม่ใช่สินค้า บัคเลย์ได้แสดงความกังวลว่าโลกนี้เสมือนกลับมาสู่ความท้าทายเดิม ๆ เมือเวลาผ่านไปหนึ่งศตวรรษ เขายังได้เสนอข้อสังเกตว่าในขณะที่เศรษฐกิจมีตัวเลขการเติบโตสูง แต่การคุ้มครองสิทธิแรงงานกับยังคงต้องประสบกับการเอารัดเอาเปรียบจำกัดสิทธิการจัดตั้งสหภาพ ฯ และการเอารัดเอาเปรียบแรงงานข้ามชาติซึ่งทำงานในสภาพที่ย่ำแย่ นำมาสู่ความท้าทายทางเศรษฐกิจ สังคม และการละเมิดสิทธิแรงงาน
บัคเลย์ยังได้กล่าวว่า เป็นเรื่องทีน่าเสียดาย ที่ประเทศไทยยังไม่ได้ลงสัตยาบันอนุสัญญา ILO ฉบับที่ 87 และ 98 (สิทธิในเสรีภาพการสมาคมและเจรจาต่อรองร่วม)แม้ว่าขบวนการแรงงานไทยจะได้เรียกร้องมานาน การที่กฎหมายแรงงานไทยไม่สอดคล้องกับมาตรฐานสากลทำให้เกิดความยากลำบากกับสหภาพแรงงานในประเทศไทยในการเข้าถึงสมาชิกและทำให้ประเทศไทยมีจำนวนสมาชิกสหภาพแรงงานน้อย
บัคเลย์ยังได้ชี้ให้เห็น “ความล้มเหลวของระบบไตรภาคีในประเทศไทย เนื่องจากมีสหภาพแรงงานอยู่เพียงเล็กน้อยประมาณครึ่งหนึ่งของจังหวัดทั้งประเทศ” และมองว่าการแรงงานข้ามชาติตั้งสหภาพ ฯ ในไทยไม่ได้เป็นการละเมิดสิทธิ ซึ่งทำให้พวกเขามีความเปราะบางต่อการถูกเอารัดเอาเปรียบ และได้สังเกตว่าแรงงานประมงในไทยมีสภาพการทำงานที่ย่ำแย่ และ ILO ก็ต่อต้านการละเมิดสิทธิเหล่านั้นโดยเฉพาะการปฏิบัติกับคนงานเสมือนเป็นสินค้า การที่คนงานไม่สามารถจัดตั้งสหภาพ ฯ ได้นำมาสู่ปัญหาที่สำคัญที่ผลิตภาพแรงงานที่เพิ่มขึ้นไม่นำมาสู่ค่าจ้างที่เหมาะสม อย่างไรก็ตามพัฒนาการในการทำงานร่วมกับรัฐบาลไทย ซึ่งคณะกรรมการไตรภาคีของไทย (ประกอบด้วย ตัวแทนจากภาครัฐ นายจ้าง และ สหภาพ ฯ )ได้ลงนามในข้อตกลงโครงการงานที่มีคุณค่าของ ILO เป็นครั้งแรกในประเทศไทย ซึ่งโครงการนี้เป็นเหมือนการที่หน่วยงานไตรภาคีของไทยแสดงความผูกมัดที่จะทำให้เกิดสภาวะที่จำเป็นในการลงสัตยาบันอนุสัญญา ILO 144 (การปรึกษาหารือไตรภาคี) จะช่วยให้เกิดสภาวะที่เอื้ออำนวยต่อการลงสัตยาบันในอนุสัญญา ILO ฉบับ 87 และ 98 ซึ่งรัฐบาลไทยควรจะลงสัตยาบันมานานแล้ว เขายังชี้ว่า ไทยเป็นประเทศแรกใน เอเชีย แปซิฟิก ที่ลงสัตยาบันอนุสัญญา ILO ฉบับ 188 (การทำงานในภาคอุตสาหกรรมประมง) และพิธีสารฉบับที่ 29 เรื่องแรงงานบังคับ แต่ส่วนมากจะเป็นเพราะแรงกดดันทางเศรษฐกิจ ไม่ใช่ความกังวลต่อสิทธิมนุษยชนและสิทธิแรงงานที่ทำให้เกิดการลงสัตยาบันนั้น
ชารัน เบอร์โรว์, เลขาธิการสมาพันธ์แรงงานสากล (ITUC)
“ฉันเพิ่งจะเคยเห็นการปิดงานลูกจ้างอย่างเป็นระบบ การไม่ให้ลูกจ้างเข้าทำงาน การที่ตัวบทกฎหมายไม่มีการคุ้มครองการเจรจาต่อรองโดยสุจริตใจ ซึ่งกฎหมายดูเหมือนเป็นการคุ้มครองนายจ้างที่ต้องการคงสภาพการเอารัดเอาเปรียบไว้ ตอนที่เราจัดทำดรรชนีการละเมิดสิทธิ์แรงงาน และรวบรวมผลการสำรวจ ฉันรู้สึกขยะแขยงถึงสภาพที่เกิดขึ้นในภูมิภาคเอเชียแปซิฟิก เมื่อดูการเติบโต ในประเทศไทยประเทศเดียวที่ GDP โตเกินกว่าสองเท่าในทศวรรษที่ผ่านมา แต่ค่าจ้างและสิทธิของผู้ใช้แรงงานยังถูกเอาเปรียบ”
ชารัน เบอร์โรว์ ชี้ให้เห็นว่า ในขณะที่ GDP ของภูมิภาคเอเชียแปซิฟิกเพิ่มขึ้นเกินสองเท่าในทศวรรษที่ผ่านมา แต่ค่าจ้างและการคุ้มครองสิทธิแรงงานยังถูกกดต่ำ เกิดความเหลื่อมล้ำมหาศาลในเอเชียแปซิฟิกซึ่งเป็นภูมิภาคที่เปรียบเหมือนหัวใจและวิญญาณของเศรษฐกิจโลก การคุ้มครองสิทธิแรงงานในภูมิภาคนี้ย่ำแย่ลงทุกวัน ซึ่งในปีที่ผ่าน ๆ มา ร้อยละ 100 ของประเทศในภูมิภาคเอเชียแปซิฟิกได้ละเมิดสิทธิการเจรจาต่อรองร่วม ร้อยละ 95 ได้ละเมิดสิทธิการนัดหยุดงาน ร้อยละ 91 ได้จำกัดสิทธิการตั้งหรือเป็นสมาชิกสหภาพ ฯ กับแรงงานอย่างน้อยหนึ่งกลุ่ม ร้อยละ 73 ได้ปฏิเสธสิทธิการเข้าถึงความยุติธรรมกับคนทำงาน ร้อยละ 73ได้มีการถอนทะเบียนสหภาพแรงงาน ร้อยละ 73 มีการจับกุมคนทำงาน และ ร้อยละ 64 มีการจำกัดเสรีภาพการแสดงความเห็นและชุมนุม และมีการจ้างงานไม่มั่นคงหรือเหมาค่าแรงจำนวนมากในภูมิภาคนี้ โดยประเทศไทยถูกลดอันดับในดรรชนีการละเมิดสิทธิของ ITUC จากเรตติ้ง 4 (มีการละเมิดสิทธิอย่างเป็นระบบ) มาสู่ เรตติ้ง 5 (ไม่มีการรับประกันถึงสิทธิ)
การที่รัฐบาลไทยลงสัตยาบันในพิธีสารฉบับที่ 29 เรื่องแรงงานบังคับว่า เป็นการตอบสนองต่อแรงกดดันจากภาคธุรกิจเนื่องจากความเสี่ยงที่สินค้าส่งออกไทยจะถูกบอยคอตมากกว่าจะเป็นการกระทำเพื่อแสดงถึงความกังวลต่อสภาพการทำงานที่ย่ำแย่ของคนงาน ประเทศไทยยังคงเป็นหนึ่งในสี่ของประเทศในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ที่ยังไม่ได้ลงสัตยาบันทั้งในอนุสัญญา ILO ฉบับที่ 87 และ 98 แม้ขบวนการแรงงานจะได้เรียกร้องมากว่า 20 ปี ซึ่งเป็นเรื่องน่าคิดว่า ทำไมรัฐบาลไทยถึงอยากจะเข้าไปมีบทบาทในคณะกรรมการด้านสิทธิมนุษยชนขององค์การสหประชาชาติ (UN) ในขณะที่แทบจะไม่เคยปฏิบัติตามคำตัดสินจากหน่วยงานด้านสิทธิ ฯ ของ UN หรือ ข้อเสนอแนะจาก ILO โดยในปัจจุบัน พระราชบัญญัติแรงงานสัมพันธ์และแรงงานรัฐวิสาหกิจสัมพันธ์ได้ทำให้คนทำงานในประเทศกว่าร้อยละ 80 เข้าไม่ถึงสิทธิการจัดตั้งสหภาพแรงงาน เธอยังได้แสดงความเห็นต่อการที่นายจ้างใช้วิธีปิดงานลูกจ้าง การพักงานหรือไม่มอบหมายงานให้ทำ การใช้ช่องว่างทางกฎหมายที่ไม่คุ้มครองการเจรจาโดยสุจริตใจมาเพื่อเป็นการเลือกปฏิบัติและทำลายสหภาพแรงงาน ฯ
ทั้งนี้ ขอเรียกร้องให้รัฐบาลไทยปฏิรูปกฎหมายแรงงานโดยเร่งด่วน และสัญญาว่า ITUC ,ITUC-AP,และ ITF จะยังคงขับเคลื่อนเพื่อให้เกิดการเคารพสิทธิแรงงานในประเทศไทย และขอบคุณการทำงานของ ILO ในภูมิภาคนี้ และเรียกร้องให้รัฐบาลไทยยุติการโต้ตอบผู้นำของสหภาพ ฯ รถไฟ ฯ และ การบินไทย รวมทั้งลงสัตยาบันในอนุสัญญา ILO ฉบับ 87 และ 98 รวมทั้งทำให้เกิดการบังคับใช้กฎหมายเพื่อคุ้มครองสิทธิแรงงานเพื่อแสดงให้เห็นถึงหลักนิติธรรมในประเทศ
โชยะ โยชิดะ, เลขาธิการสมาพันธ์แรงงานสากลภาคพื้นเอเชีย แปซิฟิก (ITUC-AP)
“ถูกต้อง เรามีสิทธิที่จะปฏิเสธสภาพการทำงานที่ไม่ปลอดภัย และคนทำงานมีสิทธิที่จะเรียกร้องให้มีการปรับเงินขึ้น แต่สิทธิเหล่านั้นจะเกิดขึ้นได้อย่างไร ? มันควรจะเกิดผ่านการเจรจาต่อรองร่วม”
โชยะ โยชิดะ กล่าว ขอแสดงความนับถือต่อการปกป้องสิทธิของสมาชิกจากผู้นำสหภาพแรงงานรัฐวิสาหกิจการรถไฟ ฯ และ การบินไทย และย้ำว่าคนทำงานมีสิทธิที่จะปฏิเสธงานที่ไม่ปลอดภัยรวมทั้งเรียกร้องค่าจ้างที่เหมาะสม และสิทธิเหล่านี้จะเกิดขึ้นก็ต่อเมื่อมีการเจรจาต่อรองร่วม จากข้อสรุปและข้อเสนอแนะจาก คณะกรรมการด้านเสรีภาพการสมาคม ขององค์การแรงงานระหว่างประเทศ (ILO-CFA) ที่ชี้ว่า การห้ามนัดหยุดงานในพระราชบัญญัติแรงงานรัฐวิสาหกิจสัมพันธ์เป็นสิ่งที่ขัดกับสิทธิพื้นฐาน และยืนยันว่า ITUC-AP จะสนับสนุนการขับเคลื่อนของคนงานเพื่อให้เกิดประชาธิปไตยในอุตสาหกรรมและสถานประกอบการ และเกิดสิทธิแรงงานซึ่งรวมถึงสิทธิในเสรีภาพการสมาคมจัดตั้งสหภาพ ฯและการเจรจาต่อรองร่วม และสิทธิในการนัดหยุดงาน
สเตเฟ่น คอทท่อน, เลขาธิการสหพันธ์แรงงานขนส่งสากล (ITF)
“มีปฏิกิริยาจากนายจ้างและที่สำคัญจากรัฐบาลในการทำให้จำนวนสมาชิกสหภาพแรงงานในประเทศไทยยังคงต่ำ”
สเตเฟ่น คอทท่อน เชื่อว่า คดีความที่เกิดขึ้นกับ สหภาพแรงงานรัฐวิสาหกิจรถไฟแห่งประเทศไทย และ สหภาพแรงงานรัฐวิสาหกิจการบินไทย เป็น “คดีทางการเมือง” เขาให้ความเห็นว่าจำนวนสมาชิกสหภาพ ฯ ในประเทศไทยเพียง ร้อยละ 1.5 (จากกำลังแรงงานทั้งประเทศ)เป็นจำนวนที่ต่ำมากเกินไป และกฎหมายแรงงานในประเทศไทยซึ่งต่ำกว่ามาตรฐานสากลเป็นเครื่องมือที่ใช้ในการปฏิเสธสิทธิของคนทำงาน ชื่นชมความกล้าหาญของสหภาพ ฯ ทั้งสอง (ซึ่งเป็นสมาชิกของ ITF) และสหภาพแรงงานอื่น ๆ ในประเทศไทย รวมทั้งแสดงความสมานฉันท์และสนับสนุนร่วมกับสมาพันธ์แรงงานสากล (ITUC) เพื่อจัดตั้งคนทำงานในประเทศไทยให้เข้าเป็นสมาชิกสหภาพ ฯ เพื่อเรียกร้องให้เกิดการกระจายรายได้ที่เป็นธรรมและลดความเหลื่อมล้ำในประเทศ
ด้าน สาวิทย์ แก้วหวาน , ประธานสหภาพแรงงานรัฐวิสาหกิจการรถไฟแห่งประเทศไทย และ เลขาธิการสมาพันธ์แรงงานรัฐวิสาหกิจสัมพันธ์
“ผมเชื่อว่าพนักงานมีสิทธิ์ปฏิเสธงานที่ไม่ปลอดภัย เราต้องยึดมั่นว่าเราไม่ยอมรับกับงานที่ไม่ปลอดภัยยังยืนยันในลักษณะนั้นว่า ถ้างานที่ไม่ปลอดภัย และนำประชาชนไปเสี่ยง ทำให้พนักงานอาจจะสุ่มเสี่ยงต่อการเสียชีวิตจากอุบัติเหตุ อันนี้ผมคิดว่าเป็นเรื่องที่ไม่สามารถจะรับได้”
สาวิทย์ แก้วหวาน กล่าวว่า วันที่ 5 ตุลาคมที่จะถึงนี้ จะเป็นวันครบรอบสิบปีที่เกิดอุบัติเหตุรถไฟตกรางที่ สถานีเขาเต่า จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ซึ่งทำให้มีผู้เสียชีวิต 7 คน เมื่อปี พ.ศ.2552 โดยสาเหตุของอุบัติเหตุเกิดจากการที่รัฐบาลมีคำสั่งให้จำกัดอัตรากำลังของพนักงานในสังกัดการรถไฟแหงประเทศไทย โดยให้จ้างเพิ่มแต่ละปีได้ไม่เกินร้อยละ5 ของพนักงานที่เกษียณอายุในปีนั้น ซึ่งสืบเนื่องจากมติคณะรัฐมนตรีปี พ.ศ.2541 ทำให้มีพนักงานน้อยและไม่สามารถตรวจสอบและเตรียมสภาพรถให้พร้อมก่อนเดินขบวนรถได้ ในวันที่เกิดเหตุมีฝนตกหนักและเกิดปัญหาไอเสียจากห้องเครื่องไหลเข้าสู่ห้องบังคับรถทำให้พนักงานขับรถทั้งสองคนหมดสติ และระบบวิจิแลนซ์ที่หยุดรถกะทันหันไม่ทำงาน ซึ่งทำให้เกิดอุบัติเหตุรถไฟตกราง
สาวิทย์กล่าวต่อว่า การรถไฟ ฯ และสหภาพฯ มีข้อตกลงสภาพการจ้างตั้งแต่ ปี พ.ศ. 2545 ว่า การถไฟ ฯต้องตรวจสอบสภาพรถให้สมบูรณ์ก่อนจะทำการเดินรถ หลังจากเกิดเหตุโศกนาฏกรรมดังกล่าว ผู้นำของสหภาพ ฯ จึงได้ทำกิจกรรมรณรงค์เรื่องความปลอดภัย (ซึ่งต่อมารัฐบาลก็ได้มีมาตรการในการเพิ่มอัตราพนักงานการรถไฟ ฯ)พร้อมกับตรวจสภาพรถก่อนที่จะทำการเดินรถ โดยไม่ได้หยุดการเดินรถทั้งหมด แต่หยุดเฉพาะรถที่ไม่ผ่านมาตรฐานความปลอดภัย อย่างไรก็ตาม ต่อมา การรถไฟฯ ได้เลิกจ้างแกนนำสหภาพ ฯ จากสาขาหาดใหญ่ 6 คน และฟ้องเลิกจ้างแกนนำสหภาพ ฯ จากกรุงเทพ ฯ (ซึ่งมีสถานะกรรมการลูกจ้าง)อีก 7 คน (ซึ่งศาลแรงงานมีคำสั่งให้เลิกจ้างในปี พ.ศ.2554) และมีการฟ้องเรียกค่าเสียหายอีก 15 ล้านบาท ซึ่งองค์การแรงงานระหว่างประเทศ หรือ ILO ได้มีข้อเสนอแนะหลายข้อ (ผ่านการร้องเรียนจากทั้ง สมาพันธ์แรงงานสากล หรือ ITUC, และ สหพันธ์แรงงานขนส่งสากล หรือ ITF) มาที่รัฐบาลไทย โดยในปี พ.ศ. 2557 จากการพูดคุยเจรจากับฝ่ายบริหาร ผู้นำสหภาพ ฯ ทั้ง 13 คนก็ได้กลับเข้าทำงาน แต่การรถไฟ ฯ ยังไม่ถอนคำสั่งฟ้องออกจากศาลฎีกา ซึ่งคงคำตัดสินเดิมของศาลแรงงาน แม้ว่าทางการรถไฟ ฯ จะได้ยกเลิกคำสั่งเลิกจ้างจากการเจรจากับสหภาพ ฯที่ผ่านมา แต่ภายหลังในปี พ.ศ.2561 กรมบังคับคดี ฯ ได้มีคำสั่งให้การรถไฟ ฯ หักค่าจ้างของ ผู้นำสหภาพ ฯทั้ง 7 คนจากกรุงเทพ ฯ เพื่อมาจ่ายเป็นค่าปรับรวมทั้งดอกเบี้ย (เริ่มนับจากปี พ.ศ. 2554 )เป็นเงินทั้งสิ้น 24 ล้านบาท ทำให้เหลือเงินหลังจากหักค่าปรับและหนี้สินอื่น ๆ เพียง 300 บาทต่อเดือน
สาวิทย์ กล่าวอีกว่า ในปัจจุบันทางสหภาพ ฯ และการถไฟฯ อยู่ในระหว่างการต่อรองเพื่อให้เกิดการยกเลิกหรือลดหนี้สินค่าปรับให้กับผู้นำสหภาพ ฯ อย่างไรก็ตามยืนยันว่า พนักงานมีสิทธิที่จะปฏิเสธงานที่ไม่ปลอดภัยต่อตนเองและผู้โดยสาร โดยกล่าวถึงคำขวัญของ ITF ว่า “Safety First, Not Profit !” และยืนยันว่าตัวเองจะทำกิจกรรมเพื่อเรียกร้องให้กฎหมายคุ้มครองสิทธิที่สอดคล้องกับมาตรฐานทางสากลต่อไป
แจ่มศรี สุกโชติรัตน์, ที่ปรึกษาและอดีตประธานสหภาพแรงงานรัฐวิสาหกิจการบินไทย
“บริษัทฟ้องเป็นคดีแพ่ง เรียกค่าเสียหายจากการเสียภาพลักษณ์ เพราะการที่พนักงานชุมนุมกันในวันนั้น ไม่มีค่าเสียหายของตัวเงินเลย โอทีไม่เพิ่มขึ้น เครื่องบินออกตามเวลา เพราะเราไม่ได้ทำให้บริษัทเสียหาย ไม่ได้ทำให้เครื่องบินดีเลย์ ผู้โดยสารก็เดินทางตามปกติ แต่สิ่งทีเป็นภาพลักษณ์คืออะไร ก็คือราคาภาพลักษณ์จากสื่อ โดยตีราคารายงานข่าวตอพารากราฟหนึ่ง สมมติว่า เราจะไปออกสื่อ สื่อตามหนังสือพิมพ์จะคิดพารากราฟละ 3 หมื่น เขาจะคูนสามไป เพราะฉะนั้นเมื่อสื่อฉบับใดลงข่าวนั้น ก็จะกลายเป็น 9 หมื่นบาท ต่อค่าเสียหายหนึ่งหนังสือพิมพ์ ถ้ามีบทวิเคราะห์วิจารณ์ใด ๆ ก็จะตีราคาไปตามบทวิเคราะห์วิจารณ์นั้น แล้วคูณสาม จึงรวมกันมาแล้วเป็นค่าเสียหายทั้งสิ้น 326 ล้านบาท”
แจ่มศรี สุกโชติรัตน์ กล่าวว่า บริษัทการบินไทย ได้มีผลประกอบการที่ขาดทุนและเข้าสู่แผนการฟื้นฟูเมื่อ พ.ศ.2551 ซึ่งจะทำให้ไม่มีการขึ้นเงินเดือนพนักงาน 3 ปี โดยสหภาพ ฯ มองว่าเป็นเรื่องที่ยอมรับไม่ได้เนื่องจากการขึ้นค่าจ้างตามค่าครองชีพที่เพิ่มขึ้นเป็นสิ่งที่จำเป็นต่อคุณภาพชีวิตพนักงาน และการขาดทุนเกิดจากปัญหาการจัดซื้อจัดจ้างไม่ใช่เพราะการขึ้นค่าจ้างพนักงาน โดยที่ผ่านมา สหภาพ ฯ ได้พูดคุยถึงปัญหาการขาดทุนและยินยอมตามสิ่งที่บริษัทเสนอหลายประการไม่ว่าจะเป็นการจำกัดชั่วโมงการทำงานล่วงเวลา การยอมให้บริษัทรับพนักงานเอาท์ซอส การที่พนักงานยอมจ่ายเงินซื้ออุปกรณ์ในการทำงานเอง หรือการยอมมาทำงานในวันหยุดนักขัตฤกษ์โดยไม่รับค่าจ้างเพิ่ม และสหภาพ ฯ ก็ไม่ได้เรียกร้องให้มีการขึ้นค่าจ้างที่ไม่สมเหตุสมผลแต่ขอให้ปรับขึ้นสอดคล้องตามค่าครองชีพที่เพิ่มขึ้น การที่บริษัทออกมาประกาศจะไม่ขึ้นค่าจ้างให้กับพนักงาน 3 ปีจึงเป็นการผลักภาระให้พนักงานและเป็นเรื่องที่สหภาพ ฯ ยอมไม่ได้ และเดินทางไปร้องที่กระทรวงแรงงาน จนบริษัทยอมถอนเงื่อนไขที่จะไม่ขึ้นค่าจ้างให้พนักงาน
ในปี พ.ศ. 2556 บริษัทได้ประกาศผลประกอบการของปี พ.ศ. 2555 ว่ามีกำไร 7 พันล้านบาท และประกาศโบนัสให้พนักงาน 1 เดือนแต่ไม่มีการขึ้นค่าจ้าง จึงทำให้พนักงานการบินไทยซึ่งอยู่นอกเวลาปฏิบัติงานได้ไปรวมตัวกันภายในสนามบินสุวรรณภูมิเพื่อสอบถามความชัดเจนจากบริษัท ฯ โดยสหภาพ ฯได้ทำหน้าที่เป็นตัวกลางประสานให้พนักงานที่ชุมนุมได้พูดคุยกับผู้บริหาร และมีการยื่นข้อเรียกร้องว่าต้องมีการขึ้นค่าจ้างให้พนักงาน ในวันต่อมาจึงได้มีการเจรจาระหว่างฝ่ายบริหารและสหภาพ ฯ จนได้ข้อยุติว่า สหภาพ ฯ จะเข้าไปตรวจสอบผลประกอบการของบริษัทว่าได้กำไร 7 พันล้านบาทตามที่แจ้งหรือไม่ และบริษัท ฯจะไม่ทำการสอบสวนและดำเนินคดีกับพนักงานที่ชุมนุม โดยต่อมา เมื่อตรวจสอบแล้วผลประกอบการมีกำไรเพียง 2 พันล้านบาท สหภาพ ฯ ก็ยินยอมให้บริษัทลดจำนวนโบนัสที่เรียกร้องไป แต่ยืนยันว่าต้องมีการขึ้นเงินเดือน
ต่อมาในปี พ.ศ.2557 บริษัทได้แจ้งความดำเนินคดีเรียกค่าเสียหายจาก ผู้นำสหภาพ ฯ 4 คน ทั้งที่ไม่มีความเสียหายเกิดขึ้นกับตัวอาคารและไม่มีไฟลท์บินถูกยกเลิกสืบเนื่องจากการชุมนุม โดยบริษัทได้คำนวณค่าเสียหายจากการลงข่าวและบทความในสื่อสิ่งพิมพ์ ซึ่งทำให้ต่อมา ศาลแรงงานมีคำตัดสินในปี พ.ศ. 2558 ให้ผู้นำสหภาพ ฯ ทั้ง 4 คนชดใช้ค่าเสียหายเป็นเงินจำนวน 326 ล้านบาทโดยประมาณ (ในปัจจุบันรอคำตัดสินของศาลฎีกา) ซึ่งที่ผ่าน สหพันธ์แรงงานขนส่งสากล หรือ ITF (องค์กรแรงงานระดับสากลที่สหภาพ ฯการบินไทยเป็นสมาชิก)ได้เข้ามาพบและพูดคุยกับรัฐบาลไทยทั้งรัฐมนตรีว่าการกระทรวงคมนาคมและแรงงาน เนื่องจากการฟ้องร้องเรียกค่าเสียหายครั้งนี้ไม่สอดคล้องกับเหตุการณ์จริงที่เกิดขึ้น แต่อาจส่งผลกระทบทำให้ผู้นำสหภาพ ฯ ไม่สามารถกระทำกิจกรรมสหภาพ ฯ เพื่อให้เกิด ความเป็นธรรมต่อสมาชิกได้ในอนาคต
ฟิล โรเบิร์ตสัน, รองผู้อำนวยการ ฮิวแมน ไรท์ส วอช แผนกเอเชีย
“สถานการณ์ก็คือรัฐบาลไทยไม่เอาจริงเอาจังกับการแก้ไขกฎหมายแรงงาน ตัวชี้วัดที่ชัดเจนว่ารัฐบาลไทยละเมิดเสรีภาพการสมาคมก็คือวิธีที่ประเทศไทยแบ่งคนทำงานออกเป็นหลายกลุ่ม ไม่ว่าจะเป็นคนทำงานภาคเอกชน ภาครัฐวิสาหกิจ ข้าราชการ นอกระบบ และ ข้ามชาติ และพวกเขาไม่สามารถรวมกลุ่มกันเป็นสหภาพแรงงานเพียงหนึ่งเดียวได้”
ฟิล โรเบิร์ตสัน ให้ความเห็นว่า รัฐบาลไทยที่ผ่านมาไม่มีความตั้งใจในการรับสัตยาบันอนุสัญญา ILO ฉบับที่ 87 และ 98เพื่อทำให้กฎหมายแรงงานไทยมีมาตรฐานสอดคล้องกับมาตรฐานแรงงานและสิทธิมนุษยชน เหตุการณ์ในอดีต ที่คนทำงานภาครัฐวิสาหกิจถูกแยกสิทธิการรวมตัวจัดตั้งสหภาพ ฯ ออกจากภาคเอกชนหลังเหตุการณ์รัฐประหารในปี พ.ศ. 2535 ซึ่งทำให้ขบวนการแรงงานไทยที่อ่อนแออยู่แล้ว และการขาดการบังคับใช้กฎหมายและการที่เจ้าหน้าที่แรงงานไม่สามารถคุ้มครองคนทำงานที่จัดตั้งสหภาพ ฯ ซึ่งมักจะถูกเลิกจ้าง และกระบวนการยุติธรรมมักจะใช้เวลายาวนานหลายเดือนหรือเป็นปีและบ่อยครั้งที่คนทำงานเหล่านั้นมักต้องยอมรับค่าชดเชยพร้อม ๆ กับความพยายามในการจัดตั้งสหภาพ ฯ ต้องล้มลง ที่ประหลาดที่แรงงานข้ามชาติในประเทศไทยไม่สามารถตั้งสหภาพ ฯของตัวเองได้ และชี้ว่า การห้ามนัดหยุดงานในรัฐวิสาหกิจเป็นสิ่งที่ขัดกับอนุสัญญาด้านสิทธิมนุษยชนและมาตรฐานแรงงานสากล โดยสรุป ปัญหาพื้นฐานคือไม่มีความรับผิดชอบผูกมัดจากรัฐบาลไม่ว่าในอดีตหรือปัจจุบันที่จะปฏิรูปกฎหมายแรงงาน และรัฐบาลมักจะดำเนินนโยบายตอบสนองแรงกดดันจากภาคธุรกิจ
หลังจากเสร็จสิ้นงานเสวนา ผู้ร่วมเสวนาและผู้เข้าร่วมงานได้มีการทำกิจกรรมรณรงค์แสดงความสมานฉันท์และสนับสนุนผู้นำจากสหภาพแรงงานรัฐวิสาหกิจการถไฟ ฯ และ การบินไทย รวมทั้งมีการทำกิจกรรมเพื่อแสดงความสนับสนุนลูกจ้างทำความสะอาดเครื่องบินของ Korean Air Lines (KAL)ซึ่งมีการประท้วงการปฏิบัติต่อลูกจ้างที่ไม่เป็นธรรมโดยเฉพาะการเลือกปฏิบัติต่อลูกจ้างเหมาค่าแรง และ ช่างเครื่องของสายการบิน American Airlines ที่มีการเรียกร้องให้นายจ้างเข้าร่วมในการเจรจาต่อรองกับลูกจ้างอย่างสุจริตใจ
รานงานและภาพถ่าย โดย อัศริน แก้วประดับ / สมาพันธ์แรงงานรัฐวิสาหกิจสัมพันธ์ (สรส.)
[1] https://www.bangkokpost.com/business/1720607/allow-unions-says-ilo-chief
