ปลดล็อค….การบริหารงานสำนักงานประกันสังคม
การบริหารของสำนักงานประกันสังคม ได้รับความสนใจจากผู้เกี่ยวข้องมาโดยตลอด ในปัจจุบันมีความเห็นจากสังคมว่าน่าจะการปรับปรุงการบริหารเพื่อให้เกิดประสิทธิภาพโดยเฉพาะการบริหารกองทุน ทั้งนี้ด้วยเหตุผลหลักๆ ที่พอจะรวบรวมความคิดเห็นได้ดังนี้
- ขาดอิสระในการบริหารงาน
- ระเบียบราชการเป็นอุปสรรคในการดำเนินงานโดยเฉพาะงานบางส่วนที่ต้องมีความรวดเร็วในการตัดสินใจ
- ผู้บริหารไม่ใช่มืออาชีพ
- คณะกรรมการมิใช่ผู้แทนที่แท้จริงของกลุ่มและไม่ใช่ผู้มีความรู้ในสาขาที่กำหนดอย่างแท้จริง
จากเหตุผลดังกล่าวสำนักงานประกันสังคมในฐานะองค์กรที่รับผิดชอบในการบริหารงานจึงทำการศึกษาเพื่อกำหนดรูปแบบองค์กรที่เหมาะสม จากข้อระเบียบกฎหมาย งานทางวิชาการ ตัวอย่างการบริหารงานประกันสังคมจากต่างประเทศ และได้รับทราบว่าคณะกรรมการปฏิรูปกฎหมาย ได้เสนอความเห็นและข้อเสนอแนะต่อคณะรัฐมนตรีให้ปรับปรุงกฎหมายว่าด้วยการประกันสังคมสรุปสาระสำคัญได้ดังนี้
- ให้สำนักงานประกันสังคมเป็นหน่วยงานของรัฐไม่เป็นส่วนราชการ หรือ รัฐวิสาหกิจ
- กรรมการผู้แทนฝ่ายลูกจ้าง ฝ่ายนายจ้าง มาจากการเลือกตั้งของผู้ประกันตนและนายจ้าง
- รายได้และทรัพย์สินของสำนักงานเป็นกรรมสิทธิ์ของสำนักงาน
- เลขาธิการมาจากการสรรหา
- เจ้าหน้าที่และผู้ปฏิบัติงานของสำนักงานมิใช่ข้าราชการโดยให้เป็นพนักงานเจ้าหน้าที่ซึ่งมีอำนาจหน้าที่ตามกฎหมายเช่นเดิม
จากการศึกษาดังกล่าว จึงมีข้อสรุปให้สำนักงานประกันสังคมดำเนินการแก้ไขเพิ่มเติม พ.ร.บ.ประกันสังคมฉบับเดิมและยกร่างพระราชบัญญัติประกันสังคม (ฉบับที่ …) พ.ศ. … เพื่อปรับเปลี่ยนเป็นองค์กรอิสระ โดยใช้ร่างพระราชบัญญัติฯ ของคณะกรรมการปฏิรูปกฎหมายแห่งชาติเป็นหลักในการประกอบการพิจารณายกร่าง ซึ่งได้มีการปรับปรุงแก้ไขพระราชบัญญัติประกันสังคม พ.ศ. 2533 สรุปสาระสำคัญดังนี้
- ให้สำนักงานประกันสังคมเป็นหน่วยงานของรัฐที่ไม่เป็นส่วนราชการหรือรัฐวิสาหกิจ โดยมีอำนาจหน้าที่ภารกิจ ในการดำเนินการตามกฎหมายว่าด้วยประกันสังคมและกฎหมายว่าด้วยเงินทดแทนและสามารถจัดตั้งมิติบุคคลอื่นดำเนินกิจการตามกฎหมายประกันสังคม กฎหมายเงินทดแทนหรือกิจการอื่นที่เกี่ยวเนื่อง เป็นประโยชน์แก่กิจการของสำนักงาน
- ให้มีสมัชชา ที่มาจากการเลือกตั้งของนายจ้าง และ ผู้ประกันตน เพื่อเป็นตัวแทนฝ่ายนายจ้าง ฝ่ายผู้ประกันตน ทำหน้าที่คัดเลือกคณะกรรมการทุกคณะ และสรรหาเลขาธิการ โดยในจังหวัดหนึ่งต้องมีสมาชิกสมัชชา เพื่อเป็นตัวแทนของแต่ละฝ่ายไม่น้อยกว่าฝ่ายละหนึ่งคน
- แก้ไของค์ประกอบ อำนาจหน้าที่ คุณสมบัติและวาระการดำรงตำแหน่งของคณะกรรมการประกันสังคม คณะกรรมการการแพทย์ และ คณะกรรมการอุทธรณ์
- ให้มีคณะกรรมการตรวจสอบ เพื่อทำหน้าที่กำกับ ควบคุมกระบวนการตรวจสอบระบบการควบคุมภายใน และ ระบบบริหารความเสี่ยง รวมทั้งการออกระเบียบ หรือ ประกาศ หรือมาตรการที่เกี่ยวข้อง
- ให้มีคณะกรรมการการลงทุน เพื่อทำหน้าที่วางระเบียบเกี่ยวกับการจัดหาผลประโยชน์ของกองทุน ให้ข้อเสนอแนะด้านนโยบายและยุทธศาสตร์การลงทุน ตลอดจนการศึกษาวิเคราะห์ และ อนุมัติแผนการลงทุน
การแก้ไขกฎหมายต้องผ่านด่านอีกหลายด่านตามระเบียบ ขั้นตอนการเสนอกฎหมายของราชการ จะต้องใช้เวลาอีกนานเท่าไหร่ไม่มีใครทราบได้ แต่หากย้อนกลับไปศึกษาการดำเนินงานในอดีตเกี่ยวกับเรื่องนี้แล้วเห็นว่าคงเป็นหนังชีวิตแน่นอน เพราะแนวคิดที่จะให้สำนักงานประกันสังคมเป็นหน่วยงานของรัฐรูปแบบพิเศษมีมานาน อย่างน้อยก็ตั้งแต่ปี 2540 และถูกดำเนินการตามวัฒนธรรมองค์กรราชการ มีเหตุการณ์สำคัญที่ขอนำมากล่าวไว้ ณ ที่นี้คือ
- 2540 บริษัทที่ปรึกษาเสนอให้สปส.เปลี่ยนรูปแบบการบริหารเป็นหน่วยงานพิเศษ
- 2544
- อกพ. โครงสร้างด้านสังคมมีมติเป็นนโยบายให้ สปส.เปลี่ยนสถานภาพเป็นองค์การมหาชน
- จ้างมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ศึกษา เสนอให้สปส. ควรเป็นองค์การมหาชนโดยตรา เป็น พ.ร.บ.จัดตั้งเป็นการเฉพาะ
- 2545 ก.พ. หารือร่วมกระทรวงแรงงาน เกี่ยวกับโครงสร้างกระทรวง กำหนดให้ สปส. เป็นองค์การมหาชน ได้รับรายงานว่ากำลังศึกษาวิจัยโดยมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ วันที่ 30 พ.ค. 2546 รองนายกรัฐมนตรี (วิษณุ เครืองาม) สอบถามความก้าวหน้า เรื่องการจัดตั้ง สปส.เป็นองค์การมหาชน ได้รับรายงานว่ากำลังศึกษาวิจัยโดยมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
- 2547 คณะกรรมการประกันสังคมตั้งคณะกรรมการศึกษากำหนดโครงสร้างสำนักบริหารการลงทุน ต่อมา เห็นว่าควรให้กองทุนประกันสังคมเป็นนิติบุคคล
- 2551 สปส. ตั้งคณะทำงานศึกษากำหนดรูปแบบองค์การที่เหมาะสม หากนำอดีตมาเป็นบทเรียนแล้วเชื่อว่าคงไม่ใช่เรื่องง่าย ที่จะรอหน่วยงานภาครัฐโดยเฉพาะสำนักงานประกันสังคม กระทรวงแรงงานผลักดันให้กฎหมายนี้สำเร็จมาบังคับใช้ได้ แต่พวกเราผู้ประกันตนที่มีอยู่ไม่น้อยกว่า 9 ล้านคน จะยอมรอให้เรื่องนี้ผ่านไปเรื่อยๆ โดยไม่ทำอะไรเลยหรือ ถึงเวลาแล้วหรือยัง? ที่จะใช้พลังที่มีอยู่ผลักดันให้สิ่งดีๆ เกิดขึ้นแก่สังคมผู้ประกันตน ด้วยสองมือเรา
โดย กอบ เสือพยัคฆ์ ประกันสังคมจังหวัดน่าน